Author: psi lab

Tài xế trong trạng thái căng thẳng, lái xe số tự động bằng hai chân hoặc thảm sàn bị kẹt là những lý do dẫn tới nhầm chân ga, chân phanh.

Tăng tốc đột ngột ngoài ý muốn (sudden unintended acceleration – SUA) được mô tả là sự tăng tốc bất ngờ, không kiểm soát của phương tiện. Lỗi này có thể đến từ người lái xe nhầm chân ga và phanh, hoặc các vấn đề về cơ/điện của xe, cùng các nguyên nhân khách quan khác. Cục Quản lý An toàn Giao thông Đường bộ Quốc gia Mỹ (NHTSA) ước tính có khoảng 16.000 vụ tai nạn mỗi năm tại quốc gia này, với nguyên nhân là người lái xe có ý định phanh nhưng lại nhầm chân ga.

Đầu tiên, các yếu tố khách quan có thể gây ra hiện tượng tăng tốc đột ngột ngoài ý muốn là thảm sàn bị mắc vào chân ga, chân ga bị hỏng không quay về vị trí cũ sau khi đạp, hoặc các xe sử dụng hệ thống chân ga điện tử bị lỗi.

Thông thường thảm ôtô được thiết kế có thêm hai chốt để cố định xuống sàn, không cho thảm xê dịch. Tuy nhiên nếu tài xế lắp đặt không đúng cách, sử dụng thảm không đúng chuẩn, hoặc chồng nhiều thảm lên nhau, hiện tượng thảm mắc vào chân ga sẽ dễ xảy ra hơn, và gây tai nạn. Lỗi này cũng có thể đến từ nhà sản xuất, khi 2009, Toyota đã triệu hồi khoảng 3,8 triệu xe tại Mỹ do thảm sàn theo xe có thể chèn bàn đạp ga, gây ra hiện tượng tăng tốc ngoài ý muốn.

Chân ga bị kẹt dưới thảm sàn. Ảnh: Reddit

Bên cạnh đó, các lỗi hư hỏng chân ga khiến xe bị tăng tốc đột ngột thường hiếm gặp do chân ga có nhiều cơ chế an toàn, nhưng đã từng xảy ra trước đây. Ví dụ như năm 2010, Toyota đã thông báo triệu hồi 2,3 triệu xe tại Mỹ do sự cố bên trong bàn đạp ga có thể dẫn tới kẹt. Hoặc trường hợp của Ford tại Mỹ vào 2022, khi hãng triệu hồi mẫu Mustang Mach-E 2021 vì phần mềm của mô-đun điều khiển hệ thống truyền động không phát hiện ra lỗi phần mềm, dẫn đến tăng tốc ngoài ý muốn hoặc mất công suất truyền động.

Việc tăng tốc ngoài ý muốn cũng có thể xuất phát từ tài xế, ví dụ như nhầm chân phanh và chân ga, sử dụng giày, dép không phù hợp khiến bị mắc vào chân ga, hoặc lái xe số tự động bằng cả hai chân.

Vấn đề nhầm chân ga và chân phanh thường xuất phát từ những tài xế ít kinh nghiệm lái xe, tài xế lớn tuổi, hoặc người chưa quen xe. Theo một nghiên cứu thực hiện bởi nhóm giáo sư tại Đại học Nagoya (Nhật Bản) vào 2022, người lớn tuổi sẽ có thời gian phản ứng chậm hơn và dễ nhầm chân phanh với chân ga so với những người trẻ tuổi. Hiện tượng này đặc biệt dễ xảy ra khi tài xế rơi vào trạng thái căng thẳng kéo dài, khiến dễ mất tập trung với môi trường xung quanh, và giảm khả năng đánh giá, quan sát sự vật và sự việc.

Ngoài ra, sử dụng giày/dép không phù hợp khi lái xe cũng là nguyên nhân có thể dẫn đến kẹt chân ga. Ví dụ tài xế dùng giày cao gót với nhiều dây buộc, các loại dép dễ bị tuột khỏi chân, hoặc các loại giày/dép khác với phần đế quá cao, khiến tài xế khó cảm nhận và phân biệt giữa chân ga và chân phanh.

Lái xe số tự động bằng cả hai chân là việc làm nguy hiểm, dễ dẫn đến tai nạn. Ảnh: Sanook

Cuối cùng, việc sử dụng cả hai chân để lái xe số tự động (chân trái để lên phanh, chân phải để lên ga) là việc làm nguy hiểm, vì tài xế có thể nhấn cả hai chân cùng một lúc, khiến xe không thể dừng lại ngay trong trường hợp khẩn cấp, và tài xế có thể kéo dài thời gian phản ứng để phân biệt chân nào để nhả, chân nào nên đạp hơn so với việc chỉ dùng một chân duy nhất để lái xe.

Phòng tránh tăng tốc đột ngột ngoài ý muốn

Để tránh hiện tượng tăng tốc ngoài ý muốn, tài xế cần lái đúng kỹ thuật, là sử dụng một chân khi lái xe, và bỏ chân ga thì phải chuyển sang ra chân phanh ngay lập tức. Tài xế cũng cần chọn loại giày dép phù hợp khi lái, tốt nhất là loại giày bít mũi, dây buộc gọn gàng.

Hai kỹ năng cần tập để tránh nhầm chân ga. Video: Hồ Tân

Bên cạnh đó không nên lái xe khi buồn ngủ hoặc stress, hoặc dùng điện thoại khi lái xe. Nếu lái xe mới, cần dành nhiều thời gian để làm quen với vị trí đặt bàn đạp với xe đứng yên tại chỗ. Đối với phương tiện, tài xế không chồng nhiều lớp thảm trải sàn chồng lên nhau, và bảo dưỡng đúng lịch trình của nhà sản xuất để đảm bảo xe luôn hoạt động với trạng thái tối ưu.

Loại váy chống nắng kiểu “ninja” che kín mặt làm hẹp tầm nhìn, khiến người mặc không thể quan sát hai bên, qua đó tăng nguy cơ tai nạn.

Giảm tốc từ trước, tránh phanh gấp và giữ lái ổn định là những kỹ năng quan trọng giúp tài xế tránh mất lái khi vào cua.

Vào đầu tháng 9 trên quốc lộ 4A, đoạn qua xã Nà Sầm (Lạng Sơn), một xe tải khi vào cua nhanh đã mất lái, xoay tròn như chiếc compa giữa đường, rất may không có phương tiện nào đi đối diện vào thời điểm đó. Sự việc cho thấy chỉ một khoảnh khắc chủ quan trong kỹ năng lái có thể biến tình huống giao thông bình thường, ví dụ như vào cua, thành tai nạn nguy hiểm.

Xe tải xoay tròn khi vào cua tốc độ cao tại quốc lộ 4A địa phận xã Nà Sầm. Video: Hoàng Tùng

Nguyên nhân thường gặp khi xe mất kiểm soát trong khúc cua là tốc độ quá cao, tài xế phanh gấp hoặc đánh lái đột ngột. Hiện tượng mất kiểm soát dễ xảy ra hơn đối với ôtô tải trọng lớn, khối lượng hàng nặng và trọng tâm cao, lúc này chỉ cần độ bám mặt đường giảm (ví dụ khi mưa) hoặc lốp mòn là xe sẽ bị trượt, văng đuôi, thậm chí lật ngang. Loại ôtô nào cũng có nguy cơ tương tự nếu người lái không có kỹ năng xử lý đúng trước khi đánh lái.

Khi ôtô vào cua, xe chịu tác động của lực ly tâm. Vì thế, nếu đánh lái sang trái, người ngồi trong xe sẽ thấy bị hất sang phải và ngược lại. Nếu tốc độ vượt quá giới hạn bám của lốp, xe có thể trượt hoặc xoay ngang. Việc phanh gấp trong khúc cua càng làm trọng lượng dồn về phía trước, khiến bánh sau mất độ bám nhanh hơn và khiến xe mất kiểm soát.

Khi chở nặng, tình huống trượt bánh càng dễ xảy ra hơn. Lý do vì tải trọng lớn khiến xe có quán tính cao, khó giảm tốc đột ngột và dễ văng khi vào cua. Nếu hàng hóa phân bổ không đều, trọng tâm dồn lệch sang một bên cũng làm xe nghiêng, tăng nguy cơ lật. Trong nhiều trường hợp, xe tải chở nặng có thể bị trượt bánh dễ hơn so với khi không tải, bởi lực quán tính, ly tâm tăng lên, trọng lực dồn xuống khiến lốp bị quá tải, giảm khả năng bám khi vào cua gấp.

Để tránh tình huống nguy hiểm, tài xế cần giảm tốc ngay từ trước khi vào cua, tuyệt đối không phanh gấp trong đoạn cong và giữ vô-lăng ổn định, đánh lái mượt mà thay vì giật mạnh. Bên cạnh đó, tài xế cần quan sát từ xa và chọn số phù hợp trước khi đến khúc cua, đặc biệt với xe chở nặng, bởi đi số thấp và tận dụng lực hãm động cơ sẽ giúp lốp bám đường tốt hơn, giảm phụ thuộc vào phanh. Xe con khi xuống đèo hoặc vào khúc cua gắt cũng có thể áp dụng kỹ năng này để đảm bảo an toàn, nhất là trong điều kiện đường trơn ướt hoặc có sỏi đá.

Ngoài kỹ năng cầm lái, tình trạng lốp cũng quyết định độ an toàn khi ôm cua. Lốp non hơi hoặc mòn quá mức sẽ giảm đáng kể độ bám, khiến xe dễ bị trượt ngay cả khi đi ở tốc độ trung bình. Việc duy trì áp suất đúng khuyến cáo, thay lốp khi mòn và lựa chọn loại lốp phù hợp với điều kiện vận hành sẽ giúp hạn chế tối đa tình trạng bị trượt bánh. Cùng với đó, việc cân chỉnh hệ thống treo và thước lái định kỳ cũng cần được chú trọng để đảm bảo độ ổn định của xe.

Khi bị xe khác tạt đầu, người lái cần giữ bình tĩnh, giảm ga, phanh nhẹ nhưng dứt khoát, tránh đánh lái gấp gây mất thăng bằng.

Vừa qua tại đường Nguyễn Trãi (Hà Nội), video ghi lại cảnh một cô gái đi xe máy ngã sõng soài trên đường vì bị xe máy khác tạt đầu. Tình huống này đã cho thấy một thực tế là không phải lúc nào người bị tạt đầu cũng có thể xử lý kịp, và việc bị tạt đầu có thể gây tai nạn nghiêm trọng.

Nguyên nhân chính khiến những vụ việc như trên xảy ra là do khoảng cách phản ứng quá ngắn. Ở tốc độ đô thị, chỉ cần xe phía trước đánh lái gấp nửa mét sang phải cũng đủ khiến người đi sau không còn thời gian để phanh hoặc né. Với xe máy, phản ứng bóp phanh mạnh khi bị tạt đầu cũng đủ khiến trọng tâm xe lệch, khiến người lái dễ mất thăng bằng và ngã.

Trong những tình huống còn đủ khoảng cách, người bị tạt đầu nên giảm ga ngay lập tức, phanh nhẹ nhưng dứt khoát, đồng thời giữ thẳng tay lái để xe ổn định. Bên cạnh đó, các tài xế cần tránh đánh lái gấp sang bên cạnh nếu chưa chắc chắn làn bên cạnh trống, vì hành động né vội thường dẫn tới va chạm dây chuyền. Chỉ đánh lái để tránh khi chắc chắn đằng sau trống xe, và tầm nhìn phía trước thông thoáng.

Khi khoảng cách quá ngắn hoặc sự việc xảy ra ở vị trí nguy hiểm, gần như không còn thời gian cho phản xạ đánh lái để tránh. Trong trường hợp này, người lái cần ưu tiên giữ thăng bằng, giảm tốc độ trong khả năng có thể, và tránh hoảng loạn. Với xe máy không được trang bị hệ thống chống bó cứng phanh, việc bóp cứng cả hai phanh cùng lúc có thể khiến bánh khóa cứng, gây trượt ngã, nên người lái cần cố gắng phân bổ lực phanh hợp lý, tránh dồn toàn bộ vào một bên. Với ôtô hoặc xe máy có hệ thống ABS, hoặc cân bằng điện tử, người lái hoàn toàn có thể phanh cứng để tránh va chạm.

Quan trọng hơn, sau khi bị tạt đầu, người lái cần giữ bình tĩnh, không bấm còi, nhá đèn hoặc cố vượt lên “trả đũa”. Việc phản ứng bằng cảm xúc dễ khiến người khác mất bình tĩnh theo, dẫn đến những hành vi nguy hiểm hơn. Vì thế, nhường nhịn vài giây luôn là lựa chọn an toàn khi tham gia giao thông.

Thói quen lái xe để tránh bị tạt đầu

Trên thực tế, không có kỹ năng nào đủ để giúp người lái tránh được một cú tạt đầu xảy ra quá bất ngờ ở cự ly quá gần. Cách hiệu quả nhất để bảo đảm an toàn là chủ động giữ khoảng cách và vị trí di chuyển hợp lý, không để phương tiện khác có cơ hội cắt ngang đầu xe một cách nguy hiểm.

Để làm được điều đó, người lái cần duy trì khoảng cách an toàn. Trên đường trường, ở tốc độ dưới 60 km/h, nên giữ khoảng cách ít nhất hai giây với xe phía trước; nếu trời mưa hoặc đường trơn, tăng lên ba giây hoặc hơn. Khoảng trống này giúp người lái có đủ thời gian nhận diện sớm các dấu hiệu chuyển làn và phản ứng kịp thời.

Trên đường phố, việc giữ khoảng cách tính theo giây hoặc số mét là bất khả thi, vì vậy lúc này buộc người lái không chỉ quan sát phía trước mà sẵn sàng quan sát hai bên, thậm chí cả phía sau thông qua gương chiếu hậu, để đọc sớm các tình huống nguy hiểm có thể sắp xảy ra.

Thói quen quan sát xa và rộng cũng rất quan trọng cho người lái, giúp nhận biết sớm các hành vi như xi-nhan, giảm tốc hoặc đánh lái nhẹ, là những tín hiệu báo trước khả năng phương tiện chuyển hướng. Với xe máy, nên hạn chế đi sát bên hông ôtô hoặc xe tải, vì đó là vùng điểm mù mà tài xế xe lớn khó thấy được. Ngoài ra, người lái xe cần tránh mặc những trang phục áo chống nắng, khẩu trang khiến tầm nhìn hai bên bị che khuất, khiến khó có thể nhận biết xe kế bên chuyển làn đột ngột.

Người lái xe máy trùm kín mặt tạt đầu ôtô, ngày 20/9 tại trung tâm TP HCM. Video: Thanh Phan

Một yếu tố khác là tâm lý lái xe phòng thủ. Nhiều người tin rằng đi đúng luật là đủ, nhưng thực tế, an toàn khi tham gia giao thông phụ thuộc rất lớn vào việc dự đoán lỗi của người khác. Khi luôn giả định rằng phương tiện bên cạnh có thể cắt ngang, người lái sẽ chủ động hơn trong việc điều chỉnh tốc độ, khoảng cách và vị trí di chuyển.